HÌNH THỨC CŨNG LÀ MỘT DẠNG CÔNG NĂNG
Tôi cho rằng, hiện nay tiêu chí “hình thức khác lạ” đang trở thành một nhiệm vụ để thiết kế, một dạng công năng; công năng đó phục vụ cho nhu cầu cảm thụ, nhìn ngắm, thể hiện quan điểm cá nhân, đẳng cấp văn hóa, và thể hiện cả nhu cầu muốn thay đổi khác biệt của chủ đầu tư hoặc một nhóm chủ đầu tư cùng với nhà chuyên môn. Ví dụ như phòng khách thế hệ cha ông chúng tôi phải có bộ ghế gỗ quý với tủ trưng đồ mới đúng đẳng cấp, thì thế hệ trẻ sau này không còn theo các chức năng đó nữa, họ nằm ngồi trên các bộ sofa mềm mại hơn, phóng túng hơn, cá tính hơn. Họ không chê về giá trị vật chất của dàn đồ “sập gụ tủ chè” mà cha ông mình có, nhưng họ cần khẳng định bản thân qua một hình thức khác mà theo họ là phù hợp hơn, thoải mái với họ hơn. Khi đó, từ nội thất bên trong đến kiến trúc bên ngoài ngôi nhà của họ sẽ phải khác với những gì quen gọi là chuẩn mực mà thế hệ trước quan niệm và hình dung. Tôi cho rằng về khía cạnh phát triển thì hợp quy luật, không có gì phải lo ngại, và hầu như cả thế giới đều theo xu hướng chung đó, dù văn hóa mỗi nơi có thể mỗi khác.

Một ngôi nhà không xác định được chỗ nào là quan trọng nhất, yếu tố nào cần đẩy mạnh hơn, kỹ thuật, công năng hay thẩm mỹ, thì khó có thể tạo nên cá tính, khó có cái hồn riêng, khó cho nhà thiết kế định vị phong cách và cấu trúc không gian, và nếu xây xong thì cũng chỉ là ngôi nhà có đủ mọi thứ nhưng chung chung, nhạt nhòa. Tôi quan niệm, khi công việc thiết kế đã trở nên chuyên nghiệp, thì không có chuyện một công trình chỉ thiên về hình thức mà bị yếu về công năng. Vì đó là vấn đề nền tảng để làm nhà ngay từ đầu, không giải quyết được công năng thì không thể gọi là công trình hoàn thiện. Khi công năng ổn mà hình thức có được sự sáng tạo thì mới cần đến kiến trúc sư giỏi chứ! Trong thiết kế, tôi luôn xác định mỗi ngôi nhà cần một vị trí, một không gian cụ thể mà ở đó cá tính gia chủ bộc lộ rõ nét nhất, nó làm cho ngôi nhà khác hẳn một thứ đồng phục may sẵn áp vào cho tất cả mọi người.

ĐỪNG SA ĐÀ HAY CỰC ĐOAN
Tôi để ý đa số các công trình tạm gọi là “thành công” thời gian gần đây của các nhà thiết kế Việt phổ biến trên các phương tiện truyền thông đều tập trung ở các khách hàng có kinh phí vừa phải, nhà mang quy mô nhỏ, ít phải là nơi công cộng hay vốn ngân sách, và chỉ phục vụ cho một nhóm đối tượng nhất định mà thôi. Với “khoanh vùng giới hạn” như vậy thì các quán xá, căn hộ nhỏ, nhà ống trong hẻm, thậm chí là một xe café lưu động, một góc làm gốm cá nhân… sẽ bớt chịu sự soi xét của cộng đồng, dễ có “đất diễn” hơn. Cũng chính những nhà thiết kế ấy, nhưng khi gặp chủ đầu tư dạng khác thì họ phải từ chối hoặc chấp nhận làm để cho có, công trình không như ý họ, nhưng tôi biết là không hề tệ, chỉ là không được chính họ và giới truyền thông quen biết họ lăng xê nhiều mà thôi.

Căn biệt thự trên thác của F.L. Wright được lưu danh sử sách, vậy mà trớ trêu thay, ngôi nhà đó thực tế không phải là một home – tổ ấm cư ngụ dài lâu, mà chỉ là một house, nhà theo nghĩa đen, chuyển nhiều đời chủ và giờ làm điểm tham quan, nghe nói bị thấm dột, hệ kết cấu vươn ra phải chống đỡ, gia cố thường xuyên, mặc dù công trình vẫn là bài tập vẽ kinh điển cho đa số sinh viên kiến trúc trên thế giới. Như vậy, tính rủi ro của một thiết kế rất cao, với nhiều kiểu khen chê, như chủ đầu tư ưng mà nhà thiết kế chán ngán, kiến trúc sư tâm đắc nhưng gia chủ khó sử dụng, cả hai đều thỏa mãn nhưng thiên hạ chê bai, hoặc chỉ dùng được một thời gian ngắn, quá tốn kém chi phí… Tức là bài toán cân bằng những giá trị trong thiết kế cần phải giải đi giải lại theo vô vàn cách thức khác nhau, mỗi thời mỗi khác, không nơi nào giống nơi nào cả.

Tôi cho rằng các bên làm nhà không nên sa đà vào bệnh thành tích. Đừng nghĩ chỉ có các lĩnh vực khác mới có bệnh này mà người làm kiến trúc thì không. Nhà làm xong là muốn chụp hình lung linh, dùng lời có cánh, muốn phát ngôn muốn like muốn share ngay! Nhưng khi người ta góp ý vài câu thì ứng xử theo kiểu “mình thích thì mình làm thôi”. Do đó, giới truyền thông trong các vấn đề chuyên môn cần khách quan, đúng mực và đa chiều, tránh cổ vũ cực đoan hay vùi dập thô thiển, hãy để thời gian sử dụng thực tế là liều thuốc thử tốt cho mọi thiết kế. Và người sử dụng thông minh sẽ biết tìm ra lời đáp, tìm được bạn đồng hành phù hợp cho dự án của mình.

HỌC ĐỂ CHUNG SỐNG VÀ HỌC ĐỀ KHẲNG ĐỊNH MÌNH
Hồi nào giờ hay nghe đến khái niệm học để biết, học để ra làm nghề… Nhưng gần đây, chính UNESCO đã thêm vào 2 khái niệm nữa làm thành tứ trụ cho mục đích học tập (nói chung) là học để chung sống và học để khẳng định mình. Hiện nay tôi nhận thấy 2 mục tiêu “học” mới này đang thể hiện khá rõ. Nhiều nhà thiết kế trẻ đã trăn trở hướng đi, đã có nhiều tìm tòi sáng tạo, thậm chí trả giá rất nhiều cho việc khẳng định bản thân. Cái tôi của họ rất rõ ràng, và khi gặp được chủ đầu tư đồng cảm thì họ cùng nhau thai nghén, sinh nở ra những “đứa con – tác phẩm – công trình” có cá tính riêng, mà nếu xét về một số mặt khác (như công năng, kinh tế, thậm chí là tính văn hóa ) thì có thể bị “lủng” không ít chỗ. Vấn đề là, tôi cho rằng mọi người đều cần phải học tập, trang bị cho mình các nhãn quan khác, để chấp nhận sự đa dạng và sự khác biệt. Có như thế thì môi trường hành nghề thiết kế mới dễ thở hơn, mới đủ bình tĩnh đánh giá trước các trải nghiệm, rồi có được bộ lọc cần thiết để trả lời câu hỏi: chọn mới lạ hay chọn truyền thống?

Xanh và không chỉ là cây xanh

Có khá nhiều ý kiến trái chiều việc xanh hóa công trình, chung quy cũng bởi nỗi lo về môi trường sống ngày càng ô nhiễm, và các giải pháp xây dựng bền vững vẫn chưa thực sự giải quyết hiệu quả bài toán về năng lương, đất đai, kỹ thuật… Ở một số công trình “đình đám” hiện nay, cây xanh hay được dùng như một thủ pháp nổi trội, nhưng xét theo phong thủy và văn hóa truyền thống thì Mộc cũng chỉ là một trong Ngũ hành, nếu thiên lệch vào bất kỳ hành nào đều là trái quy luật tự nhiên.

Ngôi nhà còn cần rất nhiều các giải pháp đồng bộ về thông gió, chiếu sáng, ngăn bụi, giảm ồn, sử dụng tài nguyên nước và năng lượng hiệu quả… mà mấy mảng cây xanh trên mái hay ngoài mặt dựng đều không phải là “chiếc đũa thần”. Có nơi mảng cây xanh trở thành gánh nặng cho gia chủ khi thiếu chăm sóc đúng và đủ, tốn kém đầu tư ban đầu lẫn chi phí duy tu, bảo dưỡng.

Cần nhớ lại nếp nhà hợp phong thủy theo truyền thống không hề cổ súy việc trồng cây xanh mọi chỗ, mà phải có sự hạn chế để phòng Mộc thừa sinh Hỏa hoạn, rễ cây ăn nền, côn trùng và đạo tặc xâm nhập, bóng râm quá nhiều khiến Âm thịnh Dương suy… Kinh nghiệm “trước cau sau chuối”, chọn cây theo bộ, theo nhóm, theo đặc thù, có danh mục kiêng kỵ một số cây không trồng gần nhà hay đặt trong nhà… vẫn còn nguyên giá trị.

Xem trọng cả hình lẫn thế

Nhiều giải pháp không gian mở, không gian linh hoạt hiện nay đều ít yếu tố tạo hình hoặc bố cục thuần túy thẩm mỹ nữa, mà thiên về tạo ra cấu trúc, cảm xúc, định vị không gian nhiều hơn.

Điều này tương tự nguyên tắc phong thủy truyền thống vốn xem trọng cả hình lẫn thế, trong đó hình là cận cảnh còn thế là viễn cảnh, có thể chỉnh hình như rất khó sửa thế, tạo thế tốt sẽ tạo hình tùy nghi. Nơi sống cần đẹp và có hình thức hấp dẫn, nhưng cần hơn cả vẫn là tiện dụng và bền vững về nhiều mặt.

Các công trình cầu kỳ, tốn kém, phô trương chỉ còn mang tính đơn lẻ, sự chia sẻ trên truyền thông và mạng xã hội góp phần định vị nên một lớp gia chủ và nhà thiết kế biết “nhìn trước ngó sau” nhiều hơn khi tạo dựng nhà cửa, tránh được các lối mòn nhàm chán và cũng không dị hợm quá mức.

Nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế cho các nhà thiết kế Việt đều hướng đến giá trị của sự “nhỏ mà tinh”, không cầu to lớn, chỉ mong hài hòa. Cho nên dù là căn gác nhỏ chốn phồn hoa hay quán cà phê miền viễn xứ, nhà hàng nơi đồi dốc hoặc nhà phố giữa thị tứ chen chúc… thì đa số đều lấy giá trị hòa hợp làm cốt lõi, tạo lập không gian trên nền tảng địa phương, xã hội cụ thể, đặc thù.

Thủ công song hành công nghiệp

Yếu tố thủ công trong hoàn thiện nhà cửa đươc dự báo ngày càng nổi trội do thời gian qua nhiều quán xá, nhà ở, văn phòng công ty… sáng tạo khá độc đáo, rất gần với cách thức hoàn thiện công trình của tiền nhân trước kia. Tô đá mài, uốn sắt nghệ thuật, vẽ lên tường và trần, ốp lát gạch bông, bao che với hoa gió hoặc lam xi măng, lấy gỗ tận dụng làm hoàn thiện và đồ dùng… từng phổ biến một thời nay đang được nhiều nhà thiết kế thế kỷ 21 phát huy trên cở sở học hỏi công trình cũ thời thập niên 50 đến 70 thế kỷ trước.

Tuy vậy, mặt trái của xu hướng thiên về Thổ – Mộc này cũng cần xem xét. Điều này tương tự với kiểu nhà mới mà tái hiện dạng cổ điển phong cách Đông Dương – nôm na gọi là nhà Tây – có thời gian dài “làm mưa làm gió” nơi phố thị. Khi áp dụng theo kiểu sao chép cứng nhắc vào không gian đương đại thì dễ gây ra lệch pha về văn hóa và thẩm mỹ, chưa kể biệt về tiện nghi sinh hoạt nhà xưa – nhà nay đến cả trăm năm. Phong cách công nghiệp tiết giảm đặc trưng hành Kim – Thủy dường như giúp các thiết kế hiện đại điều chỉnh, cách tân tốt hơn nét xưa hồn cũ, lược bỏ chi tiết rườm rà, bảng màu hiện đại giản dị, biết phối trộn có cân nhắc các giá trị cũ và mới.

Tiết kiệm đúng chỗ, nhấn nhá có gu

Xu hướng thiết kế bền vững hiện đang được nhắc đến nhiều, trong đó vấn đề giảm chi phí và tạo cá tính là xu hướng nổi trội hơn. Thực tế vẫn cho thấy làm một ngôi nhà bền vững đúng các tiêu chuẩn quốc tế hiện hành không hề rẻ chút nào, do đó giải pháp kiến trúc và nội thất tiết kiệm luôn song hành với những xử lý đơn giản, chủ động từ đầu mà ngôi nhà truyền thống Việt đã áp dụng xưa nay.

Cụ thể là một số giải pháp đơn giản mà hữu hiệu trong xử lý không gian nhà cửa thoáng mát mà cũng thật tiết kiệm như sau:

Thay vì “bám mặt tiền” và tận dụng tối đa diện tích, hiện nay đa số gia chủ đã ý thức được việc hướng nội và thông thoáng để biến giếng trời thành điểm nhấn thông thoáng và làm đẹp. Nguyên tắc đơn giản là “bí đâu mở đó” để mở giếng trời đúng vào chỗ mà ngôi nhà thiếu thông thoáng. Ví dụ như sân sau nhà sẽ thông thoáng cho bếp và phòng ăn, sân giữa nhà lấy không khí cho khu cầu thang, vệ sinh, phòng ngủ trên lầu… giúp cân bằng âm dương, đặc rỗng, đưa dương quang xuống sâu hơn trong điều kiện nhà ống bị vây bọc tứ bề mà nhà ống Hội An hay Hà Nội xưa đều đã xử lý khá tốt.

– Tạo mặt đứng, mặt mái nhiều lớp là giải pháp hiện đại, rất hợp điều kiện môi trường Việt Nam. Cấu trúc nhiều lớp trong bộ mái truyền thống, hay tấm phên che nắng hàng hiên nhà xưa vẫn luôn đáng học hỏi để nhà mới chống nóng đồng thời với thông gió hiệu quả.

Ví dụ như thay vì làm phòng ra sát ban công hướng Tây nắng gắt thì nên lùi thành khoảng đủ tạo nên lớp hiên đệm bằng lam hay gạch bông gió chắn bớt bức xạ, trồng chút cây xanh, tạo “lớp rèm” che chở cho nội thất, đồng thời từ trong nhìn ra luôn được thoải mái thư giãn hơn.

“Nhà sạch thì mát” hiện nay hướng đến tiêu chí nhà “sạch” theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, về môi trường sạch lẫn thị giác sạch (phong cách tối thiểu, hiện đại, ít trang trí thừa).